Solidariteit, nieuwe vrienden en oude herinneringen op de lange weg van Kiev naar (relatieve) veiligheid.
Op de vlucht voor de oorlog
Een stem in het donker – “word wakker, we moeten gaan.” Je kunt niet bedenken waar je om 5 uur ’s ochtends naartoe moet, je hebt in oorlogsgebieden gewerkt maar je was er nooit bij toen de bombardementen begonnen. Dit is hoe het voelt dat je denkt, terwijl je het moeilijk vindt om te geloven dat er om je heen een oorlog is.
En als dit gewoon vals alarm is? Als je gewoon te voorzichtig bent? Misschien is het niet nodig om ergens heen te gaan. Werken tot 3 uur ’s nachts de vorige avond bleek immers niet zo’n goed idee. Je hebt tijd nodig om je hersenen te verbinden.
Je stopt even om terug te denken aan de nepexplosies tijdens de Joegoslavische oorlog. Je hoopt dat het hetzelfde is, maar wil je echt een gokje wagen? Poetin heeft een massale “speciale operatie” aangekondigd. om Oekraïne te demilitariseren. Het wordt een hel, het is slechts een kwestie van tijd.
Je ex-vrouw heeft de stad al verlaten als je je familieraad hebt met (ex)schoonouders, baboesjka en hond. Voor jou is het makkelijker omdat je gewoon naar huis moet maar voor hen?
Ze moeten in 10 minuten beslissen of ze alles wat ze in de loop van hun leven hebben opgebouwd, willen opgeven. Je kunt baboesjka’s naïviteit niet kwalijk nemen als ze zegt dat Poetin nooit Oekraïners, een broedernatie, zal durven vermoorden.
Er wordt te veel tijd besteed aan discussies. Als je de weg op gaat zijn auto’s al overal. Mensen staan in de rij voor supermarkten, geldautomaten en benzinestations in een plechtige en schijnbaar stille sfeer. Maar je weet dat het slechts een kwestie van tijd is. Het zal snel luid worden.
Verbaasd dat elektriciteit en internet tot nu toe niet zijn afgesloten, overweeg je nog steeds de mogelijkheid. Hoe ga je de andere auto ontmoeten als je geen communicatiemiddelen hebt?
Je spreekt met je ex-vrouw een ontmoetingspunt af dat zelfs zonder internet gemakkelijk te vinden is. Nieuwkomers wachten daar gewoon op de andere auto.
Je overweegt om in Kiev te blijven, je hebt tenslotte je massagesessie en een paar andere afspraken. Misschien wordt het pas volgende week zo erg en kun je altijd een trein naar Lviv nemen en dan te voet oversteken, zoals je vroeger in je studententijd deed, kleine spullen dragen voor kleine smokkelaars en vechten elleboog-aan-elleboog om te passeren.
Maar het is niet het moment om risico’s te nemen, je begrijpt dat als je je kans om te vluchten mist, je misschien lang, lang vast komt te zitten in het land en Oekraïne is nu niet de plek om te zijn voor burgers.
Verander van richting, wegen, ga naar secundaire, vermijd grote steden, sta vast in de file omdat mensen in de rij staan bij benzinestations. Je zegent de intuïtie van je ex-schoonvader, hij heeft zijn auto de afgelopen week volledig getankt.
Een onwaarschijnlijke familiereünie
Je slaagt erin om locaties te delen en de andere auto te ontmoeten op een desolate weg tussen een ziekelijk uitziend stuk bomen en een verlaten tankstation.
Je jongere kind, de tiener die gelooft dat de beste manier om met zijn tienercrisis om te gaan, is om niet met je te praten (zelfs als er bommen vallen), je ex-vrouw, haar man, ouders, grootmoeder, twee katten en een hond.
De situatie is zo surrealistisch dat het vraagt om een selfie, de meest onwaarschijnlijke. Nooit eerder lukte het je (of wilde je gewoon) om elkaar allemaal op één plek te ontmoeten. Maar het is oorlogstijd, niet het moment om je reisgenoten uit te kiezen. Je bent gebonden door gevaar.
Je verdeelt de bemanning. In één auto rijden je kinderen, ex-vrouw, man, katten en jij naar het westen van het land. Alle anderen gaan op weg naar Kiev waar oma, ze blijft maar herhalen, naartoe wil.
Je annuleert al je vergaderingen voor de dag en bereidt je voor op enkele uren onderweg met slechte verbindingen en weinig comfort.
Zelfs met slecht internet kun je niet stoppen met het controleren van je telefoon in de hoop op wat positief nieuws. Misschien houdt de aanval op en is het veilig om terug te keren naar Kiev.
Tijdens de pauzes probeer je te genieten van de omgeving, de bergen, de bomen, de prachtige zonsondergang. Je ex-vrouw zwijgt, maar je weet hoeveel ze van dit land houdt, je voelt haar hart bloeden.
Alles rondom is zo stil dat je je afvraagt of de oorlog ooit deze kant van het land zal bereiken. Maar volgens het nieuws lijken Russen overal toe te slaan, dus er is geen tijd voor berekeningen.
Je komt aan bij een brug met een bord, “Hydroelectric Power Station.” Het leger controleert elke vrachtwagen, elke auto. Je denkt dat je met twee kinderen in de auto vlot doorkomt maar ze slagen er toch in om je te vragen of je explosieven in de kofferbak hebt liggen.
Explosieven? Met kinderen aan boord? Ach ja, het is oorlog, er zijn geen regels.
Een vriendin ontdekt dat je op weg bent naar het huis van haar familieleden en biedt aan om te bellen en hen te vragen om je onderdak te geven voor de nacht en dit komt als een zegen.
Vreemden ontvangen je als familie, geven je een maaltijd, bedden, een douche en de volgende ochtend vullen ze je auto met eten voor onderweg. Allemaal uit hun tuin, allemaal zelfgemaakt.
Voor het eerst in twee dagen voel je je verzorgd, dus je geeft je over en vertrekt later dan verwacht, niet echt een goed idee in deze situatie.
De weg naar de grens is langzamer en slechter dan je had verwacht. Tot overmaat van ramp leer je dat Roemenië alle kleine grensposten heeft gesloten en dat je bij een grote grens moet oversteken, waar massa’s mensen zich al opstapelen.
Je overweegt voor een seconde om door Moldavië te gaan, maar het is te ver en kan druk worden tegen de tijd dat je aankomt.
De Grens
De auto wordt op 6 kilometer van de grens tegengehouden door een enorme rij auto’s. Het schouwspel is somber. Alle auto’s zijn volgepropt met bagage, mensen, de meesten hebben kinderen binnen, van peuters tot tieners.
Mensen verzamelen zich buiten en staren zwijgend naar de rij, misschien afvragend wanneer deze de volgende keer zal zijn. Het verkeer is gewoon te langzaam, soms kom je in een uur 2 of 3 meter vooruit. Tijd om de situatie daar aan de grens te checken.
Je begint te lopen om te zien waar de lijn naartoe leidt en het lijkt geen einde te hebben. Mensen, auto’s, vrachtwagens en nog veel meer auto’s die chaotisch in één lijn achter elkaar lopen, dan twee, dan drie, dan weer twee totdat de weg tweerichtingsverkeer wordt en je weet dat je dichtbij komt.
Je begint mensen te vragen hoe lang ze al wachten. Velen kwamen de avond ervoor aan, de eerste in de rij kwam hier 24 uur geleden aan. Hoe lang duurt het voordat jij en degenen die op de tweede dag zijn aangekomen?
Je bereikt de grens, te voet oversteken is nog steeds een optie. Er is een rij, maar deze is zeker korter dan de rij auto’s en je hoeft misschien maar een paar uur te wachten, dus je stelt je ex-vrouw voor om de auto te verlaten en te gaan.
Maar haar ouders zijn op weg naar de grens en het is beter om op hen te wachten, zegt ze.
Je hebt haast om te vertrekken.
Wat als de Russen de macht grijpen en vervolgens alle grenzen sluiten?
Wat als winkels zonder water komen te zitten?
Wat als er paniek ontstaat en mensen, die nu met duizenden lopen, van achteren beginnen te duwen?
Maar de ouders zullen hulp nodig hebben en het is een kwestie van een paar uur. Je loopt terug en gaat op pad om te wachten.
Terug in de auto voel je voor het eerst honger. Je hebt je doel van 10.000 stappen bereikt, zegt je telefoon.
Nou, tenminste dat, denk je, terwijl je een koekje knispert en een vreemd smakend sap drinkt.
De nacht brengt het nieuws dat de grootouders vastzitten bij een politiecontrole en hier pas de volgende dag zullen zijn.
Dit is de langste die je in je leven in een file hebt gewacht en je kunt niet eens slapen. Iemand moet klaar zijn om de auto een paar meter te verplaatsen wanneer de auto voor je beweegt of je wordt gepasseerd door andere mensen, naast de sluwe in dure auto’s die gewoon in de rij springen in de hoop sneller de grens over te steken.
Het is oorlog daarbuiten. Het is junglewet hier beneden. Er is geen kans voor de zachtmoedigen (of de eerlijke).
Gesprekken trainen
Uiteindelijk overtuig je de man van je ex-vrouw om een paar auto’s te passeren als de bestuurder voor je in slaap valt.
Het is hem of jij, dus je gaat in een paar minuten een paar honderd meter omhoog.
Maar nu is er een probleem: hoe kom je weer in de rij? Wie laat je passeren? Je merkt een menigte mensen op en zelfs als het koud is, dwing je jezelf om te gaan socialiseren.
Dit blijkt een goede strategie. In een paar minuten onderhandel je je een weg terug in de rij en maak je nieuwe vrienden. Een software-ingenieur uit het zuiden die naar Bulgarije vlucht en een jongeman uit Charkov die zijn vrouw en kinderen meeneemt naar de grens.
Hij mag niet passeren (geen enkele volwassen man jonger dan 60 mag de grens over) maar hij begeleidt ze tenminste om ervoor te zorgen dat ze veilig oversteken.
Je blijft in de kou lekker kletsen en levensverhalen delen, net zoals je duizend keer hebt gedaan in nachttreinen, wanneer vreemden samenkomen, samen drinken en de meest intieme verhalen delen.
Alleen de instelling is nu somberder en je krijgt het koud, dus ga naar de auto en probeer wat slaap te krijgen.
Je wordt wakker niet al te ver van waar je in slaap bent gevallen. Het wordt steeds erger en de wachttijd zal nu waarschijnlijk langer zijn, dus het is tijd om de voetoversteek nog eens te controleren.
Deze keer ga je niet alleen. Je jongste (en extreem energieke) zoon vergezelt jou en je nieuwe vriend in deze lange wandeling.
De rij wordt steeds langer en is niet langer een rij, maar een agglomeraat van mensen die zich rond de grenspoort verdringen.
Vrouwen en kinderen hebben misschien voorrang, maar ze worden niet doorgelaten, het is een oorlog binnen de oorlog. Alleen de sterkere, of cynischer, zullen overleven?
Toen je in januari kwam, overtuigde de dame in de luchthavenwinkel je om een panettone (Italiaanse kersttaart) te kopen, de prijs na Kerstmis met de helft verlaagd.
Je hebt gewacht op een speciale gelegenheid om het te openen, maar het is nooit gekomen. Je denkt dat dit de speciale gelegenheid zou kunnen zijn.
Je nodigt je nieuwe vriend en zijn dochters uit, verzamelt je zoon en gaat naar de speeltuin voor een mini-party met panettone, Pepsi en bruisend water.
Je deelt met de rest van het bedrijf en beleeft een kort sereen moment in deze angstige situatie.
Opsplitsen
De grootouders komen aan en het is tijd om te verhuizen. Veel meer lopen nu naar de grens, waaronder gezinnen met zeer kleine kinderen, ouderen en studenten, veel buitenlandse studenten die allemaal tegelijk aankomen.
Je splitst het team in drieën.
Je gaat te voet met de jongere, opa, en de oudere volgt (indien mogelijk met de auto). Je ex-vrouw, haar man en twee katten blijven in de laatste auto.
Afscheid nemen is dramatisch. Je voelt een gevoel van leegte en vraagt of dat een voorgevoel is of dat je gewoon bang bent, maar je hebt moeite om je tranen vast te houden terwijl je naar de grens loopt.
De situatie is erger dan je dacht en er is geen lijn, geen wet, geen eerste en laatste.
Zelfs vrouwen met kinderen moeten zich een weg door de lijn vechten. Je vraagt je af hoe je in hemelsnaam kunt passeren.
Noem het geluk, noem het grenswijsheid die is verzameld in jarenlang onderzoek naar smokkel. Binnen 10 minuten heb je mensen gevonden die ouders met kinderen verzamelen zodat ze over de grens kunnen rijden. Ze liggen in poleposition om binnengelaten te worden en er is hoop dat je voor de nacht de grens oversteekt.
In het begin ben je achterdochtig. Iets gratiss in een gebied waar velen zich een weg naar buiten proberen om te kopen, klinkt vreemd. Wat hebben ze te winnen?
Maar hoe meer tijd er verstrijkt, hoe meer je chauffeur, een krachtige dame die in staat is om in drie talen tegelijk te vloeken op iedereen die haar probeert te passeren, je bewondering wint. Je voelt je nu in goede handen.
Het probleem is alleen dat studenten zich een weg door de grens proberen te forceren en de bewakers besluiten om deze volledig te sluiten. In afwachting word je gedegradeerd tot de laatste rij in de auto en neemt een dame met een baby van 6 weken oud plaats.
Je bent nu vijf volwassenen en drie kinderen, de grens is een puinhoop en het is niet te zeggen hoe lang dit gaat duren. Er zit maar één ding op: in slaap vallen en rusten.
Na onbepaalde tijd komt de auto in beweging. Meer duwen, meer gevechten, maar je beschermengel (Angelica is haar naam) weet de weg.
De tijd die je aan beide kanten van de grens doorbrengt is belachelijk kort, vergeleken met wat je tot nu toe hebt meegemaakt. Aan de Roemeense kant neemt de spanning af en begint ze jou en je zoon zelfs te plagen. De nachtmerrie is voorbij.
Roemenië is een andere wereld. Het is rustig, leeg en tientallen vrijwilligers wachten, met eten, accommodatie, simkaarten, ritten door heel Roemenië.
Je leert dat COVID-beperkingen niet van toepassing zijn op Oekraïners, dat je een gratis ticket naar Boekarest of andere delen van Roemenië kunt krijgen, gratis accommodatie, voedsel- en waterpunten zijn overal.
Dit alles is voor u, uw zoon en iedereen die oekraïne als vluchteling is ontvlucht – een woord dat u met gemengde gevoelens hoort.
Je begrijpt dat ze het gebruiken uit goede wil, als een manier om je dringende behoefte aan hulp te benadrukken. Het is dankzij deze informele vluchtelingenstatus dat uw ex-vrouw onmiddellijk wordt gezien wanneer ze naar de dierenarts gaat om een EU-dierenpaspoort voor de katten te krijgen.
Maar je kunt niet stoppen met denken dat jij en je kinderen in sommige opzichten in feite vluchtelingen zijn.
Gelukkiger dan vele anderen, maar nog steeds onder degenen die een oorlogsgebied moesten ontvluchten met alles wat ze in een koffer konden proppen.
Dan gaan je gedachten naar degenen die Oekraïne zijn ontvlucht en nu geen plek meer hebben om naartoe te gaan, die gewoon voor onbepaalde tijd in vluchtelingenkampen zullen verblijven en, met nog meer verdriet, naar degenen die niet op tijd zijn gevlucht en nu vastzitten in het land.
Dit verhaal is onderdeel van de SoJo Exchange van de Oplossingen Journalistiek Netwerk, een non-profitorganisatie die zich toelegt op rigoureuze rapportage over reacties op sociale problemen. Het werd oorspronkelijk gepubliceerd door Overgangen.
