Toen het oogverblindende concept van een architectuurstudente oceaanopruiming spatte, begon ze kleiner te denken – en pakte ze het probleem bij de bron aan.
In 2012 was Marcella Hansch aan het genieten van een duik in de buurt van de Kaapverdische archipel in Noord-Afrika toen ze werd opgeschrikt door een vis die tegen haar been botste. Toen ze onder water keek, zag ze dat het geen vis was, maar een plastic zak – de zee was ermee gevuld.
De ervaring bleef haar bij. “Sindsdien zie ik het plasticprobleem overal – op straat, in de supermarkt, in mijn eigen keuken”, zegt ze via Zoom vanuit haar kantoor in een omgebouwde kledingfabriek in het Duitse Aken. “Ik kon niet meer wegkijken.”
Ze besloot het meest zichtbare symptoom van het probleem aan te pakken: de Great Pacific Garbage Patch, waar ongeveer 100 miljoen ton puin wervelt in een gebied ter grootte van Texas in de centrale Noordelijke Stille Oceaan. Het probleem is enorm en blijft groeien: elke dag dumpen we ongeveer 350 ton afval in de oceanen, waarvan het grootste deel plastic. Hoe om te gaan met dit probleem ergert wetenschappers en activisten al tientallen jaren.
Voor haar masterscriptie als architectuurstudent ontwierp Hansch dus geen gebouw, maar een spectaculair zwevend wit platform in de vorm van een mantarog. De structuur strekte zich 400 meter breed uit met kammen van 35 meter diep. Het doel was om plastic afval uit de oceaan te vissen en het aan boord van het vaartuig te smelten, met de resulterende energie die het platform voortstuwt. Voor haar uitvinding kreeg Hansch internationale aandacht en in 2016 de Ecodesign award van de Duitse overheid.
Maar net als het eveneens in het oog springende Ocean Cleanup Project van de jonge Nederlandse ingenieur Boyan Slat, werd haar project bekritiseerd door milieuactivisten die vreesden dat het afromen van de oceanen voor afval meer kwaad dan goed zou kunnen doen.
Greenpeace-marine-expert Thilo Maack vertelde de Duitse krant. Die Welt, “Projecten ter waarde van miljoenen met ideeën voor oppervlakteverzameling zijn spectaculair en krachtig, maar helaas lossen ze het probleem niet op.” Mariene biologen maakten zich zorgen dat oceaanafschuimers onvermijdelijk levende micro-organismen zoals plankton zouden extraheren. En ongeveer 90 procent van het afval is al dieper gezonken dan dergelijke apparaten kunnen bereiken.
Bovendien: “Plastic in de oceaan kan nauwelijks worden gerecycled omdat het al is verslechterd”, leerde de 35-jarige Hansch. “Experts vertelden me dat als je echt een verschil wilt maken, je te laat bent als je de oceanen ingaat. Als je kelder onder water staat, wil je eerst de kraan dichtdraaien voordat je de vloer dweilt.”
Maar Hansch was niet klaar om op te geven. “Ik ben dikhoofdig”, verklaart ze lachend. Ze onderzocht waar plastic opruimen een meer haalbare oplossing zou kunnen zijn en vond haar antwoord in een ander soort water: rivieren.
“Ongeveer 80 procent van het afval bereikt de oceanen via de rivieren,” zegt ze. “Het zijn eigenlijk de spigots die het puin in de zeeën dragen.” Samen met de bioloog Tilman Peter Flöhr, die al puinstromen in de Chinese Yangtse en de Indiase Ganges had geanalyseerd, en de journalist Clemens Feigl richtte ze in 2018 de stichting Everwave op.
In samenwerking met de Duitse botenmaker Berky ontwierp en bouwde het trio gespecialiseerde boten met een transporthelling die tot 20 ton afval per dag uit rivieren en meren kan afschuimen – een minder spectaculaire oplossing dan het oorspronkelijke concept, maar aantoonbaar effectiever.
“Dat is nuttiger voor de oplossing dan jezelf te wijden aan de herculestaak om de oceaan schoon te maken van plastic afval”, zegt Thilo Maack. Zo leverde een tiendaagse run in de Duitse Donau dit voorjaar, gesponsord door de milieustichting van automaker Audi, meer dan 7.000 kilo puur plastic op.
Na lokale testritten hadden de indigoblauwe CollectiX-boten hun eerste grote inzet in Slowakije en bij de Drina-dam in Bosnië-Herzegovina, waar enorme stukken puin zelfs waterkrachtcentrales sloten. “We gaan waar we het hardst nodig zijn”, legt Hansch uit. “Vooral in de grensregio’s voelt niemand zich verantwoordelijk voor het afval.” En toen haar thuisstaat in Noord-Duitsland in juli catastrofale overstromingen ondervond, zette ze snel een van haar boten in om een nabijgelegen rivier van hout en puin te helpen opruimen.
Maar haar boten verzamelen niet alleen afval. Uitgerust met camera’s, een drone en artificial intelligence (AI), wordt het afval geanalyseerd door het Duitse onderzoekscentrum voor kunstmatige intelligentie, een van ’s werelds grootste non-profit contractonderzoeksinstituten voor AI-technologie. Het gebruik van de technologie heeft twee doelen: ten eerste detecteert het wat kan worden gerecycled, zodat alles wat te redden is, opnieuw kan worden gebruikt. En ten tweede: “We willen niet alleen voor altijd afval verzamelen, maar we willen de gaten dichten,” zegt Hansch. “We willen zien waar de grootste toegangspunten zijn en wie de grootste vervuilers zijn.”
Een team van ingenieurs, biologen en milieuwetenschappers helpen haar. “Kennis is macht”, zegt Hansch. “We weten gewoon niet genoeg over afval, vooral het plastic afval.” Everwave wil fundamentele veranderingen inspireren. “We zien steeds weer dezelfde merknamen in de prullenbak. We willen niet met onze wijsvinger naar hen wiebelen, maar wanneer we foto’s van onze vuilnisophaling publiceren, is het vrij duidelijk wie de belangrijkste boosdoeners zijn. En daar reageren mensen op; ze zullen bedrijven zoals Coca-Cola aanschrijven en veranderingen in hun verpakkingen eisen. Het maakt het ook vrij duidelijk dat hun recyclingstrategieën niet werken.”
Hansch wordt boos als mensen haar vertellen: “Mijn to-go beker zal geen verschil maken.” Ze is ervan overtuigd dat “we als consumenten een enorme kracht hebben om verandering te beïnvloeden. Als consumenten dat spul niet kopen, wordt het niet geproduceerd.”
De focus op plastic afval heeft ook haar eigen levensstijl veranderd. Als moeder van een peuter bereikt ze geen ‘zero waste’, bekent ze, ‘maar we zijn uiterst consciëntieus. Een plastic fles vind je zeker niet in ons huis.” Zij en haar team gaan ook naar scholen voor educatieve evenementen en hebben een leskoffer voor kinderen ontworpen met leeftijdsgeschikt materiaal over afval.
“We gaan waar we het hardst nodig zijn”, legt Hansch uit. “Vooral in de grensregio’s voelt niemand zich verantwoordelijk voor het afval.”
Everwave krijgt verzoeken om afvalpatches van over de hele wereld op te ruimen, meer dan de kleine, op donaties gebaseerde organisatie met zijn 15 personeelsleden kan beheren.
“Daarom richten we ons nu op schaalvergroting”, benadrukt Hansch. Ze plant vervolgens inzet in Afrika ten zuiden van de Sahara en Azië, met name Maleisië, Indonesië en India.
“Niet alleen omdat dit gebieden zijn die een groot percentage van het wereldwijde afval in de oceanen lekken, maar ook omdat we veel van ons afval naar deze regio’s exporteren.” Boyan Slat heeft ook zijn schoonmaakwerk opnieuw gericht op de rivieren en zijn oorspronkelijke visie opnieuw ontworpen als een door zonne-energie aangedreven binnenvaartsysteem voor rivieren genaamd de Interceptor. Hij heeft het al ingezet in Indonesië en Maleisië.
Om op te schalen is everwave op zoek naar investeerders. “Trash is niet winstgevend”, zegt Hansch met een vleugje sarcasme in haar stem. “Hoewel iedereen zichzelf als duurzaam in de markt wil zetten, geven bedrijven uiteindelijk prioriteit aan winst.”
En toch staat ze op het punt om een miniversie van haar oorspronkelijke visie te realiseren: dit najaar zullen honingraatvormige platforms die het team heeft ontworpen, beginnen te ankeren in afvalhotspots op rivieren en meren. Met de naam HiveX kunnen de platforms op lange termijn ankeren en afval verzamelen zonder schepen te beïnvloeden.
“We krijgen voortdurend de vraag of we terug kunnen komen of langer kunnen blijven.” De boten en platforms zijn bewust ontworpen, zodat ze lokaal in Afrika, Azië of Oost-Europa kunnen worden gebouwd “zodat we banen kunnen creëren voor de lokale bewoners.” Hansch hoopt ook dat ze zullen verdubbelen als bewustmakingsapparatuur “zodat de lokale bevolking afval gaat zien als een waardevol goed dat kan worden gerecycled.”
Everwave wil wereldwijd groeien en golven maken. Maar Hansch’s ware visie is dat haar opruimmissie op een dag niet nodig zal zijn: als alle vuilnisbelten zijn uitgeschakeld.
Dit verhaal is onderdeel van de SoJo Exchange van de Oplossingen Journalistiek Netwerk, een non-profitorganisatie die zich toelegt op rigoureuze rapportage over reacties op sociale problemen. Het werd oorspronkelijk gepubliceerd door Redenen om vrolijk te zijn op 24 augustus 2021.
