De groeiende migrantenbevolking van de stad Brno werd vooral bediend door ngo’s. Het was niet genoeg. Dus bracht de stad het werk in eigen beheer.
Alexandru Ceban komt minstens één keer per maand naar het busstation in de buurt van het centrum van de stad Brno, Tsjechië. Als lange Moldavische man wacht hij op de bussen die uit zijn thuisland of Oekraïne komen.
Hij observeert mensen die uit de bussen stappen en raadt wie hij moet benaderen, en kijkt dan toe hoe een man met een grote geruite tas zich op een bankje nestelt.
Pas dan stapt hij naar voren en vraagt in het Roemeens of de nieuwkomer uit Moldavië komt. De man antwoordt in het Russisch, een taal die Ceban ook spreekt.
Met een glimlach op zijn gezicht overhandigt Ceban hem zijn visitekaartje en legt kort uit dat hij voor de gemeente werkt, en de man kan bij hem terecht als hij iets nodig heeft.
“De meeste mensen begrijpen niet dat ik gratis diensten aanbied. Ze denken dat ik ze probeer te misleiden”, legt Ceban uit, die een interculturele werker is van het stadsbestuur van Brno en ook een orthodoxe priester. “Als een of twee mijn visitekaartje pakken, noem ik het een succes.”
De meeste immigranten die hij benadert, komen drie maanden achtereen naar Tsjechië. Ze werken op bouwplaatsen, in fruitmagazijnen of in vleesverwerkende faciliteiten. Ze keren herhaaldelijk terug, altijd op een toeristenvisum omdat het aanvragen van een werkvisum een langdurig proces is.
Later nemen deze arbeidsmigranten, die worden uitgebuit door onbetaald werk en andere oplichting, contact op met Ceban voor hulp. Maar afgezien van dergelijke gecompliceerde gevallen, is de interculturele werknemer vooral bezig met het helpen van zijn landgenoten om te begrijpen hoe de dingen in Tsjechië werken.
“Voor mensen die hier komen voor een kort verblijf, betekent integratie het begrijpen van het systeem en culturele verschillen,” zegt Ceban. “Bijvoorbeeld dat de tram niet zonder kaartje gebruikt mag worden, of dat je moet betalen voor het ophalen van afval.”
Ceban is niet de enige interculturele werker in de stad. Het lokale ministerie van Sociale Inclusie benadert verschillende migrantengemeenschappen die het dichtstbevolkt zijn of waarvan de integratie het moeilijkst is, waaronder die uit Vietnam, het Midden-Oosten, Moldavië, Roemenië, Rusland en Oekraïne.
De meerderheid van de interculturele werknemers zijn zelf migranten en stellen dat hun persoonlijke ervaring hen helpt de situatie van hun cliënten te begrijpen.
Volgens het Tsjechische bureau voor de statistiek groeit het aantal buitenlanders in de regio Zuid-Moravië (inclusief Brno, de hoofdstad) elk jaar.
In 2017, toen intercultureel werk een programma van het stadsbestuur werd, werkten er 46.574 immigranten in de regio.
Eind 2020 waren het er al bijna 59.000.
De Tsjechische economie is sterk afhankelijk van deze migrerende beroepsbevolking. In 2021 vormden buitenlanders 17% van het totale personeelsbestand, volgens de Tsjechische nieuwswebsite Aktualne.cz.
Aangezien de industriële sector het moeilijk heeft om gekwalificeerde werknemers te vinden, zijn migranten welkom om deze banen op zich te nemen.
Afgezien van de industrie, komen migranten ook voor seizoenswerk, zoals fruit plukken, of werken in het grote aantal gemakswinkels in Brno die worden gerund door Vietnamese immigranten.
In 2017 werd het hele gewicht van de taak om migrerende werknemers bij te staan op niet-gouvernementele organisaties gelegd.
“Ik kende interculturele werknemers die voor NGO’s werkten en die heel snel zouden opbranden, en een reden daarvoor was dat ze geen gewenste impact hadden”, zegt Lenka Šafránková Pavlíčková, de coördinator van intercultureel werk voor de stad Brno.
Daarentegen voegt ze eraan toe: “Interculturele werknemers in de gemeente blijven binnen de structuren waar het beleid en de oplossingen worden gecreëerd.”
Šafránková Pavlíčková introduceerde intercultureel werk in Brno in 2017. In een verslag van de Europese Commissie over de gebeurtenissen van dat jaar staat dat de Tsjechische bevolking immigratie als een probleem ziet, een sentiment dat wordt beïnvloed door de Europese vluchtelingencrisis in 2015. Dit zorgt vaak voor uitdagingen bij het verkrijgen van politieke steun voor integratieactiviteiten.
Dankzij een open omgeving in de stad, waar de sociaal georiënteerde politieke beweging Žít Brno (“Live Brno” in het Engels) aanwezig was, is het integratieprogramma succesvol van start gegaan.
Šafránková Pavlíčková schreef een projectvoorstel en ontving financiering van de Europese Commissie.
Brno’s interculturele werkers helpen individuen, maar werken ook samen met instellingen, zodat deze bereid zijn om buitenlanders bij te staan.
De onderliggende doelstelling is dat scholen, overheidsinstellingen, medische voorzieningen en werkgevers able om op dezelfde manier met buitenlanders om te gaan als met de binnenlandse bevolking.
“We zijn hier om de kloof tussen de twee culturen kleiner te maken”, zegt Karin Atassi, de interculturele werker van Brno voor de Arabische gemeenschap van de stad.
Elke interculturele werker gaat regelmatig naar het veld om meer te weten te komen over de uitdagingen waarmee hun gemeenschappen worden geconfronteerd. Hoang Van Tien brengt het grootste deel van zijn tijd door op plaatsen waar Vietnamezen zaken doen: in winkels en kraampjes op de bekende Vietnamese markt in de Olomoucká-straat.
“Als we de Vietnamezen willen helpen, moeten we face-to-face met hen communiceren,” zegt Tien.
Elke migrantengemeenschap verzamelt zich op verschillende plaatsen. Zo checkt de Oekraïense interculturele werkster Kateryna Hertlová Facebookgroepen waar migranten met elkaar omgaan, en dus is haar ‘veld’ soms virtueel.
“Een van de doelen van het veldwerk is om de behoeften van klanten te identificeren, zodat we integratietools kunnen creëren”, legt Julie Lien Vrbková uit, de hoofdmethodoloog voor de Vietnamese afdeling van het ministerie van Sociale Inclusie van de stad. “Een andere is om hen te informeren over wat we doen.”
De Vietnamese sectie publiceert bijvoorbeeld verklarende video’s op YouTube. “Door een video te maken over hoe u een kleuterschool voor uw kind kunt vinden, maken we het gemakkelijker voor Vietnamese ouders en voor kleuterscholen,” legt Lien Vrbková uit.
Ze organiseren ook workshops voor leerkrachten op scholen. Als gevolg hiervan heeft een van de scholen een eigen interculturele werker ingehuurd en heeft het geen ondersteuning meer nodig van de lokale overheid.
Šafránková Pavlíčková benadrukt dat het van cruciaal belang is om een goede methodologie te hebben om langetermijnoplossingen te creëren.
“Het is niet voldoende dat een interculturele werker aankomt bij de instelling die hulp nodig heeft. Het is belangrijk dat onze methodoloog vervolgens contact opneemt met die instelling om samen met hen een goede workflow op te zetten”, zegt ze.
In Brno werkt het interculturele werkteam, samen met het Centrum voor Buitenlanders van de regio Zuid-Moravië, momenteel aan een complexe methodologie die als inspiratie kan dienen voor andere steden in de regio en daarbuiten. Šafránková Pavlíčková zegt dat het moeilijk is om methodologen met integratie-ervaring in de regio te vinden.
In Tsjechië begon intercultureel werk pas aan het begin van de 21e eeuw populair te worden.
In West-Europa, in landen als Portugal, Spanje en Duitsland, zijn interculturele werkers, soms “sociaal-culturele bemiddelaars” genoemd, aanwezig sinds de jaren 1990.
Steden als Lissabon, Portugal en Wenen, Oostenrijk, werden een inspiratie voor de interculturele werkers van Brno.
De Portugese hoofdstad bepaalde zijn lokale migratiebeleid aan het begin van de jaren 1990. De gemeenteraad van immigrantengemeenschappen en etnische minderheden werd opgericht, die de sleutel was tot het opbouwen van sectoroverschrijdende samenwerking, en nu zijn er verschillende mechanismen voor samenwerking tussen verschillende belanghebbenden.
Interculturele bemiddelaars, zoals ze in Portugal worden genoemd, werken via nationale ondersteuningscentra voor immigranten en lokale ondersteuningscentra voor immigranten die door de openbare Hoge Commissie voor migratie zijn opgericht als reactie op een toestroom van immigranten in 2001.
De centra werken als one-stop-shops waar migranten een breed scala aan noodzakelijke informatie op één plek ontvangen. Ze verbinden ook verschillende instellingen, zoals de buitenlandse politie of het ministerie van Onderwijs, op één plek, waardoor het beheer van immigrantenkwesties eenvoudiger wordt.
Het belangrijkste doel van interculturele bemiddelaars in Lissabon is een brug te slaan tussen migranten en instellingen en misverstanden aan beide zijden uit de weg te ruimen.
In Portugal worden interculturele bemiddelaars in de steunpunten ingehuurd door migrantenverenigingen of niet-gouvernementele organisaties, met het idee dat ze nauwer in contact staan met hun migrantengemeenschappen.
“Ons personeel is een ‘interculturele beroepsbevolking’. Velen van ons zijn in verschillende landen geboren en spreken meerdere talen”, zegt Ursula Struppe, de directeur van de Weense gemeentelijke afdeling integratie en diversiteit.
De Oostenrijkse hoofdstad heeft sinds 2008 een eigen integratieprogramma, StartWien. Aan het begin van het programma zou StartWien na ontvangst van hun verblijfsvergunning contact opnemen met onderdanen van derde landen en hen begeleiding bieden bij het vestigen.
Later begon het programma te werken met mensen uit de hele Europese Unie en in 2015 begon het asielzoekers te helpen die nog geen verblijfsvergunning hadden verkregen.
Het stadsbestuur in Wenen heeft een complexe benadering van interculturele competenties. “De stad vindt het noodzakelijk voor alle medewerkers, niet alleen voor sommige specialisten,” Struppe zegt. “Mensenrechten, antidiscriminatie, gelijke behandeling en andere zachte ‘interculturele competenties’ maken deel uit van alle trainingen voor nieuwe personeelsleden, met name iedereen die in direct contact staat met de bevolking.”
In Wenen is deze aanpak het resultaat van wat Struppe “zeer betrokken leden van het stadsbestuur die verantwoordelijk zijn voor integratie” noemt sinds het midden van de jaren 1990.
Struppe en Šafránková Pavlíčková stellen beiden dat politieke wil de sleutel is tot de uitvoering van een succesvol integratie-initiatief.
“In Wenen is er die politieke wil. Dat komt niet alleen door ‘ethische’ normen. Het is ook een kwestie van goed management en pragmatische benaderingen: het minimaliseren van risico’s en het maximaliseren van kansen, zoals een managementregel het uitdrukt; in ons geval om risico’s te minimaliseren en de kansen op immigratie te maximaliseren,” zegt Struppe.
Hoewel de financiering voor integratieprogramma’s stabiel is in de Oostenrijkse hoofdstad, worstelt de stad Brno nog steeds met de financiën van het programma.
Het werk wordt ondersteund door EU-fondsen en het Tsjechische ministerie van Binnenlandse Zaken. Het ministerie van Sociale Inclusie moet subsidies aanvragen, wat het werk minder effectief en stressvoller maakt.
“Niet-systemische financiering van intercultureel werk heeft een negatieve impact op de stabiliteit van dit beroep dat niet duurzaam is zonder een projectmatige ondersteuning”, zegt Eva Valentová, een programmacoördinator van de non-profit Association for Integration and Migration, die steden met inclusieve strategieën onderzocht.
“Idealiter zouden we financiering ontvangen van de stad en de staat, maar niet op basis van subsidies,” zegt Šafránková Pavlíčková.
Haar team is nog steeds ambitieus, bijvoorbeeld in het helpen van migranten die zonder visum werken.
De Tsjechische politie hield in 2020 meer dan 7.000 migranten vast, wat een stijging van 25% is ten opzichte van 2019.
Interculturele werknemers zoeken naar oplossingen om het aantal migranten dat zonder werkvisum aankomt te verminderen door hen te informeren over de juridische gevolgen die ze kunnen ondervinden.
“Veel mensen werken bijvoorbeeld jarenlang in Tsjechië, maar omdat ze niet legaal werken of werken op basis van verschillende soorten tijdelijke overeenkomsten, komen ze niet in aanmerking voor ouderdomspensioen”, zegt Hertlová.
Ze hoopt te werken aan het veranderen van de wet om migranten op te nemen in het nationale pensioenprogramma, maar ze geeft toe dat het niet iets is dat interculturele werknemers alleen kunnen doen.
“Voor dergelijke wetswijzigingen zal samenwerking tussen verschillende belanghebbenden nodig zijn”, zegt Hertlová.
Die samenwerking is iets wat de interculturele werkers van de stad effectiever willen maken.
Dit verhaal is onderdeel van de SoJo Exchange van de Oplossingen Journalistiek Netwerk, een non-profitorganisatie die zich toelegt op rigoureuze rapportage over reacties op sociale problemen. Het werd oorspronkelijk gepubliceerd door JA! Tijdschrift.
Header afbeelding: Panoramisch uitzicht op Brno, Tsjechië / Foto met dank aan Marco Verch, (CC DOOR 2.0).
